Wanneer je verschillende mensen vraagt naar wat hun ego of het woord ego inhoudt, krijg je vaak uiteenlopende antwoorden. Verreweg het merendeel van de mensen op deze mooie wereld leven volkomen versmolten met hun ego. Ze hebben geen ego, maar ze zijn hun ego en zijn zich daar totaal niet bewust van. Iedereen hééft echter een ego, daar ontkom je niet aan. In dit artikel geven we een heldere uitleg over wat het ego is en hoe het ontstaat. Ook gaan we dieper in op hoe je door je hierin te verdiepen, een prettiger en gelukkiger leven kunt leiden met minder emotioneel lijden.

Wat is het ego precies?

In de psychologie wordt het ego vaak bekeken door de lens van Sigmund Freud’s analytische theorieën. Freud introduceerde het idee van het ego als onderdeel van zijn beroemde theorie van de psyche, die hij verdeelde in drie delen: het id, het ego en het superego.

In de afgelopen decennia zijn in er in de westerse wereld steeds meer verschillende benaderingen van het ego ontstaan. Hiervan hebben de meeste hun wortels in filosofische levensvisies en spiritualiteit zoals het boeddhisme. Zo omschrijft spiritueel leraar Eckhart Tolle in zijn boek “De kracht van het nu”, het ego als een identiteitsstructuur. Volgens Tolle bestaat deze voornamelijk uit onze gedachten, persoonlijke geschiedenis en identificaties met externe aspecten zoals aangenomen rollen en bezittingen. Volgens Tolle leidt identificatie met het ego tot een gevoel van afscheiding met je ware zelf en gevoel van ontevredenheid.

Het begrip ‘ego’ wordt op verschillende manieren geïnterpreteerd, waardoor er geen algemeen geaccepteerde wetenschappelijke definitie van bestaat die overal wordt erkend. Het blijft een onderwerp waarbij persoonlijke interpretatie en context een grote rol spelen. Is dit artikel dan puur een persoonlijke mening van de schrijver van dit artikel? Nee, dat zeker niet. Het ego is weldegelijk onderbouwd en rationeel te begrijpen door jezelf. Je eigen ego erkennen en begrijpen is een belangrijke stap naar een liefdevol en gelukkig leven.

Het makkelijkste voorbeeld van je ego is de stem in je hoofd en die in je gedachten allerlei vragen stelt en ook beantwoord. Het is voor veel mensen de basis waaruit ze handelen. Nu denk je wellicht “maar die stem, dan ben ik toch?”. Stel jezelf dan eens de vraag wie het dan is wie die stem dan hoort. Dat is de ware jij. Je ego ben jij dus niet. Als je je nog nooit hebt verdiept in je ego, kan het zijn dat je die zin nog een paar keer moet lezen voordat je deze begrijpt.

Een van de belangrijkste verschillen tussen mensen en dieren is het hebben van ego. Bij mensen is het ego echter sterk ontwikkeld. We hebben een zelfbewustzijn, kunnen reflecteren op onszelf, en hebben concepten van ‘ik’ en ‘mijn’. Dit kan leiden tot allerlei mentale en emotionele uitdagingen, zoals egoïsme, trots, verdriet en gevoel van afkeuring en onzekerheid.

Bij dieren is dit anders. Dieren hebben zeker een vorm van bewustzijn en kunnen emoties ervaren. Echter, hun zelfbewustzijn en de complexiteit ervan zijn veel minder ontwikkeld dan bij mensen. Sommige dieren, zoals dolfijnen en olifanten, vertonen tekenen van zelfbewustzijn, maar dit is niet hetzelfde als het menselijke concept van een ego. Hun gedrag wordt meer gedreven door instinct en aangeleerde ervaringen dan door een diepgaand zelfbesef en overpeinzingen over hun eigen identiteit en acties.

Neem ik een koekje of een sinaasappel?

Een voorbeeld hiervan is het als-dan-denken. De mens heeft de capaciteit om een situatie denkbeeldig te zien en daar op te handelen. Laten we een eenvoudig, alledaags voorbeeld nemen: een situatie waarin je in de keuken staat en moet kiezen tussen twee soorten tussendoortjes, zeg koekjes en sinaasappels.

In dit scenario speelt je ego een rol bij het maken van de beslissing. Het denkproces gaat ongeveer zo: “Als ik koekjes kies, dan kies ik voor iets dat ik lekker vind. Maar als ik sinaasappels kies, dan is dat goed is voor mijn gezondheid vanwege de vitamine C.” Dit proces, waarbij je overwegingen maakt, je persoonlijke voorkeuren overdenkt en de gevolgen van je keuze inschat, illustreert de werking van het ego.

Dit lijkt misschien een simpel besluit, maar het toont aan hoe ons ego betrokken is bij zelfs de meest basale dagelijkse keuzes. Het weerspiegelt onze persoonlijke voorkeuren, onze ervaringen uit het verleden en onze verwachtingen voor de toekomst. Mensen gebruiken hun ego om beslissingen te maken die rekening houden met een complex scala aan persoonlijke factoren en mogelijke uitkomsten.

Hoewel sommige dieren een bepaald niveau van probleemoplossing en toekomstplanning kunnen tonen, ontbreekt bij hen het geavanceerde abstracte denkvermogen dat mensen bezitten. Een hond of kat kan bijvoorbeeld leren dat als ze een bepaald gedrag vertonen, ze een traktatie krijgen. Maar dit is meer een vorm van conditionering dan het complexe, vooruitdenkende, als-dan-scenario plannen dat mensen kunnen.

Zonder het vermogen om ‘als-dan’ te denken, zou de mensheid nooit de ontwikkeling hebben bereikt die we nu hebben. Doordat het ego op deze wijze kan denken, komt het echter met zichzelf in de knoop. Het ego gaat steeds meer scenario’s bedenken om een zo’n optimaal mogelijke toekomst voor zichzelf te creëren. Als je niet ziet dat je ego ideeën vormt gebaseerd op vroegere ervaringen en overtuigingen, ga je achter een onhaalbaar perfect beeld aan. Ironisch genoeg wordt dit ideaalbeeld vaak alleen door jouzelf als zodanig ervaren en niet door je buitenwereld. Het is dus niet de realiteit.

Dieren leven als het ware altijd volledig in het nu. Er is geen verleden en is er geen toekomst, alleen maar nu. Mensen leven feitelijk ook alleen maar in het nu, maar in hun gedachten zijn de meeste mensen niet in het nu. Ze zijn veelal bij denkbeeldige situaties in de toekomst of zitten vast aan gedachten in het verleden.

Het ontstaan van het ego

Als we als kind geboren worden zijn we nog volkomen ego-loos. We leven als het ware als dieren; gedreven door onze instinctieve motivaties en volledig in het nu. Rond de leeftijd van twee jaar begint een kind te begrijpen dat bepaald gedrag beloningen oplevert en ander gedrag afgekeurd wordt. Als kind zijnde is geliefd worden door je familie en naasten waarmee je opgroeit de allergrootste prioriteit: je kunt immers niet zonder hen! Alles draait in deze levensfase om verbinding, verzorging en acceptatie door je omgeving.

Afwijzing door hen moet dus koste wat het kost vermeden worden en heeft nummer 1 prioriteit voor het kind. Als een kind beseft dat ouders bepaald gedrag goedkeuren of afkeuren, begint het kind te geloven dat het zich op een bepaalde manier moet gedragen om goedkeuring te krijgen. Dit is hoe het ego zich vormt en begint te beïnvloeden hoe het kind denkt dat het zou moeten zijn.

In de praktijk voelen mensen zich heel vaak afgewezen terwijl ze in feite helemaal niet afgewezen worden, maar dit alleen zo ervaren. Iedere keer als dit op jonge leeftijd gebeurt, wordt dit opgenomen in je ego. Op latere leeftijd zal je dan gedrag gaan vermijden dat in je jeugd voor het gevoel van afwijzing heeft gezorgd. Dit kan je behoorlijk gaan belemmeren in je leven.

Andersom zal je ego ook heel graag de bevestiging willen hebben dat je er bij hoort en geliefd bent door je omgeving. Als een kind complimenten krijgt voor zijn gedrag, ziet het dit als een teken van waardering en liefde. Dit zal het kind stimuleren om dit gedrag vaker te vertonen in de hoop op meer bevestiging.

Voor het ego zijn er maar twee zaken belangrijk in het leven: pijn vermijden en beloning krijgen. Daarom voelt het vervelend als iemand je uitscheld, maar voelt het prettig als je een compliment krijgt. Wanneer je uitgescholden wordt ervaart het ego afwijzing en bij het compliment ervaart het ego bevestiging.

Ieder kind ontwikkeld een ego

Een eenvoudig voorbeeld dat heel veel voorkomt is terug te zien in de opvoeding. Als kind zijnde doe je alles om liefde en erkenning van je ouders te krijgen. Kinderen krijgen tegenwoordig al in groep 4 of 5 van de basisschool toetsen. Een kind komt thuis en heeft voor een toets een 7 gekregen. Vol trots laat het kind het zien aan de ouders. Deze reageren positief want het is een voldoende. Ouders hebben het beste met hun kind voor en stimuleren hun kind vaak om goed te presteren op school. En dus zeggen ze iets met de allerbeste bedoelingen als “Heel goed deze 7! Maar als je volgende keer nou nog iets meer je best doet, dan heb je dan misschien wel een 9!“.

Deze goedbedoelde uitspraken leren het kind dat ‘goed’ niet voldoende is en dat hoge prestaties nodig zijn om echt goed te zijn. Het is door dit soort kleine, onbedoelde dingen waardoor perfectionisme en andere ego-beknellingen kunnen ontstaan wat ontzettend veel onnodig lijden op jonge én latere leeftijd kan veroorzaken.

Gebeurtenissen in je jeugd kun je als traumatisch ervaren. Bij een traumatische ervaring denken volwassenen vaak aan heel heftige gebeurtenissen zoals een ongeluk of agressie. Maar zelfs het als laatst gekozen worden bij gym kan op jonge leeftijd behoorlijk traumatisch zijn. Dergelijke zogenaamde jeugdtrauma’s kunnen het gedrag van volwassenen op latere leeftijd sterk beïnvloeden zonder dat je je daar bewust van bent.

Onderstaand voorbeeld maakt dit duidelijk:

Daan, een enthousiast en creatief kind van 4 jaar oud, heeft net een tekening voltooid waarop hij bijzonder trots is. Vol verwachting laat hij zijn kunstwerk zien aan zijn moeder, die op dat moment druk bezig is met werk. Zonder op te kijken, zegt ze: “Nu even niet, Daan, ik ben druk.” Dit moment, hoe kort ook, maakt een diepe indruk op Daan. Hij begint te geloven dat zijn creatieve uitingen niet belangrijk zijn en geen aandacht verdienen. Jaren later, als volwassene, vindt Daan het moeilijk om zijn ideeën en creaties te delen. Hij vreest afwijzing en kritiek, een gevoel dat geworteld is in die vroege ervaring van onbedoelde afwijzing door zijn moeder.

Hoe je ego de oorzaak is van al je lijden

In je jeugd creëer je dus een soort zelfbeeld van hoe jij zou moeten zijn om goed en geliefd te zijn. Als er zich een vergelijkbare situatie voor lijkt te gaan doen waarin je in het verleden veel afwijzing hebt gevoeld, zal je ego deze situatie willen gaan vermijden. Dit beeld met wat goed gedrag en fout gedrag is en hoe je zou moeten zijn, is echter een fout beeld dat zich enkel in jouw hoofd afspeelt en nooit overeenkomt met wie jij werkelijk bent. Bovendien zit het vol met allerlei tegenstrijdigheden en kun je letterlijk nooit voldoen aan de eisen die je ego aan jezelf stelt. Dit resulteert in een spinnenweb van gedachten dat bestaat uit allerlei angsten die gebaseerd zijn op het oordeel van je eigen ego.

Kijk maar eens naar onderstaand voorbeeld:

Emma heeft het al een tijdje erg druk en heeft zich voorgenomen om dit weekend rust te nemen. Dan wordt ze uitgenodigd door een goede vriendin van haar die zaterdag haar verjaardag viert. Een deel van haar ego wil gaan om haar sociale relaties te onderhouden en gezien te worden als een goede vriendin. Ze voelt loyaliteit naar haar vriendin om te gaan en vind het niet kunnen niet te gaan. Ze voelt echter ook de behoefte om tijd voor haarzelf te nemen en te ontspannen. Als ze ervoor kiest om thuis te blijven, kan ze zich schuldig voelen omdat ze sociale interactie mist en haar vriendin mogelijk teleurstelt. Als ze gaat, voelt ze zich gefrustreerd omdat ze niet luistert naar haar eigen behoefte aan rust en voelt ze zich zwak.

Wat Emma ook kiest, in alle gevallen zal ze (meestal onbewust!) òf afwijzing door haar vriendin voelen, òf afwijzing door haarzelf. Het is belangrijk te beseffen dat Emma zelf denkt dat haar vriendin haar zal afwijzen als ze niet komt. Het is puur haar perspectief op de situatie die vertroebeld is door haar denkende ego. Helaas is het ego voor de meeste mensen een innerlijke criticus die maar zelden mild is.

Wat je denkt te zien is niet de realiteit

Dat wat we ervaren als onze “werkelijkheid”, is gekleurd door onze eigen mentale filters, zoals onze vooroordelen, verlangens en afkeer (angst!). Deze filters kunnen ons gevoel beïnvloeden, wat kan leiden tot een vervormde kijk op wat er echt gebeurt. Als je bang bent voor honden, kan je ego het zien van een hond een gevoel van angst oproepen, ook al is de hond vriendelijk en ongevaarlijk. In dit geval is je gevoel niet een directe reflectie van de werkelijkheid, maar eerder een resultaat van je perceptie en gedachten van je ego die gebaseerd zijn op eerdere ervaringen.

Je bent je er echter niet bewust van dat dit proces zo gaat want je bent niet “in het nu” en het gaat bliksemsnel. Zo zorgt je ego ervoor dat je allerlei negatieve gevoelens kunt ervaren in het leven terwijl deze gevoelens alleen maar naar boven komen omdat een situatie je doet denken aan een pijnlijk moment in het verleden. Omdat je ego geen pijn wilt, ga je de situatie vermijden en doe je jezelf tekort. Bovendien worden gedachtes steeds sterker naar mate je ze vaker denkt, waardoor je ze steeds meer als waarheid gaat zien.

Door situaties zoals het voorbeeld van Daan met zijn tekening, worden mensen door hun ego geremd in hun leven. De creativiteit van Daan wordt nu onderdrukt door zijn ego waardoor hij op dat aspect nooit volledig tot bloei komt als hij zich hier niet van bewust is. Dit gebeurt op alle vlakken in je leven, zoals in relaties, werk, sociale interacties etc.

Kun je van je ego afkomen?

Nu je een beter inzicht hebt in de werking van je ego, kun je geneigd zijn om van je ego af te willen. Het ego heeft echter ook goede kanten en er van af komen is niet mogelijk. Iedereen heeft het en zelfs de meest getrainde mensen zitten soms vast in het verhaal dat door het ego verzonnen wordt en als waarheid wordt aangenomen.

Maar door zelfontwikkeling en ruimte te geven aan je ego, kan het lijden er van oplossen en kun je je minder laten sturen door het ego. Dit doe je door aandacht te geven aan de reactie van je lichaam en de onderliggende emotie die je ervaart tijdens lijden. Dit kun je doen door oefeningen uit te voeren die hun oorsprong hebben in het boeddhisme zoals meditatie.

Het leven in het nu vormt hierbij de kern tot succes om weer in contact te komen met je ware zelf. Door doelbewust een moment te nemen in het nu waarbij je gaat kijken naar alle gedachten die voortkomen uit je ego en je er bewust bij stil staat dat dit slechts hersenspinsels zijn die komen en gaan.